Intensywny chów trzody chlewnej polega m.in. na dążeniu do uzyskania jak największej liczby odchowanych prosiąt w ciągu roku od jednej lochy. Liczba ta jest zróżnicowana. Są fermy, na których od lochy uzyskuje się kilkanaście prosiąt, ale także takie, gdzie standardem jest 26–28 prosiąt. W związku z tym locha potrzebuje wszechstronnego wsparcia, aby zapewnić prosiętom właściwą ilość pokarmu. Zwiększenie poziomu ich przeżywalności wymaga stworzenia odpowiednich warunków w chlewni, zabiegów zootechnicznych i weterynaryjnych. Kluczowe znaczenie dla zdrowia i kondycji prosiąt ma żywienie loch oraz właściwe dokarmianie prosiąt.
Wpływ żywienia lochy w okresie prośności na przeżywalność prosiąt
Aby podnieść przeżywalność prosiąt, locha musi otrzymać odpowiedni zestaw składników pokarmowych już w okresie prośności. Istotne jest właściwe żywienie przez cały okres ciąży, ale należy pamiętać, że w poszczególnych jej etapach występuje zapotrzebowanie na inne składniki – inne dawki pokarmowe.
Pierwszy etap to odbudowa kondycji lochy oraz dostosowanie dawek do jej kondycji. Ostatni miesiąc ciąży to z kolei intensywny rozwój płodów, który także ma wpływ na przebieg porodu. Odpowiednio dobrane ilości mieszanek korygują kondycję lochy, pozwalając zwiększyć średnią masę urodzonego prosięcia. Prosięta o większej masie urodzeniowej są żywotniejsze i odporniejsze na warunki środowiska. Dzięki temu rosną szanse na przeżycie przez nie pierwszych czterech tygodni – najtrudniejszego okresu w całym rozwoju osobniczym.
Właściwie dobrana dieta lochy przekłada się na ilość i jakość produkowanej siary i mleka, od których zależy przeżywalność prosiąt. Szczególnie ważna jest siara oraz szybkie jej pobranie przez prosięta zaraz po porodzie. Dostarcza ona młodemu organizmowi skondensowaną dawkę białka, lipidów, witamin, żelaza oraz – co najważniejsze – bezcennych przeciwciał. Siara loch zawiera immunoglobuliny IgA, IgG, IgM. Bez nich osesek praktycznie nie ma szans na przeżycie, ponieważ młody organizm nie wytwarza jeszcze niezbędnych przeciwciał.
Wpływ temperatury i wilgotności na przeżywalność osesków
Oprócz pobierania wysokiej jakości siary i mleka kluczowe znaczenie dla przeżywalności prosiąt mają trzy czynniki:
- temperatura otoczenia,
- poziom wilgotności,
- wentylacja, która decyduje o poziomie wilgotności.
Optymalna ciepłota dla noworodków to 30–33°C. Młode zwierzęta nie mają jeszcze właściwie rozwiniętej termoregulacji. Jeżeli temperatura jest znacznie niższa, pobierają mniej siary. W rezultacie obniża się ich odporność, co zwiększa ryzyko wystąpienia chorób. Silne wyziębienie powoduje wzmożone spalanie i szybki wzrost poziomu glukozy we krwi ponad dopuszczalną normę (hiperglikemia), a następnie jej równie gwałtowny spadek (hipoglikemia), co kończy się śpiączką i śmiercią zwierzęcia.
Na komfort cieplny prosiąt wpływa wilgotność i ruch powietrza. Mokre zwierzę traci około 30% więcej ciepła niż suche. Ruch powietrza w chlewni (efekt działania wentylacji grawitacyjnej lub mechanicznej) należy skompensować odpowiednim podwyższeniem temperatury. Przyjmuje się, że przepływ powietrza z prędkością 1 m/s powoduje u prosiąt straty cieplne porównywalne z obniżeniem temperatury o 5–6°C.
Dbając o właściwe warunki termiczne dla prosiąt, odpowiedni komfort należy zapewnić także lochom. Zalecane jest oddzielenie potomstwa od matki w specjalnej budce, zadaszeniu i utrzymywanie temperatury z użyciem promienników podczerwieni lub mat grzewczych. Lochom z kolei trzeba zapewnić nieco niższą temperaturę, by uniknąć przegrzania i spadku poziomu pobrania paszy.
Jak redukować stres odsadzeniowy?
Pierwsze dni życia nie są jedynym trudnym okresem w życiu prosięcia. Wielkim wyzwaniem dla prosiąt jest moment odsadzenia (zwyczajowo około 26–28 dnia życia). Oznacza on zakończenie karmienia mlekiem i przejście na paszę suchą, zmianę otoczenia oraz (nie zawsze łagodne) zmiany mikroklimatu. Wszystko razem powoduje ogromny stres, który prowadzi do osłabienia naturalnej odporności organizmu, spowolnienia przyrostów, chorób i dużych upadków.
Należy zwrócić uwagę na trzy kluczowe kwestie:
- Wysokiej jakości paszę – karma dla prosiąt po odsadzeniu powinna być lekkostrawna, łatwo przyswajalna i bogata w składniki pokarmowe. Kluczowe jest utrzymanie niskiego odczynu treści pokarmowej w przewodzie pokarmowym. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko uporczywych biegunek, odwodnienia, a w skrajnych przypadkach – śmierci.
- Czyste i ciepłe odchowalnie – w kojcach należy zachować wysokie standardy czystości, aby uniknąć powikłań związanych z zaburzeniami pracy układu pokarmowego. Szok temperaturowy należy redukować poprzez stopniowe (rozłożone na kilka tygodni) obniżanie temperatury od 30–33°C do 18–20°C;
- Dobrostan prosiąt – fundamentalną kwestią jest też grupowanie zwierząt. Najlepszym rozwiązaniem byłoby jak najmniejsze mieszanie prosiąt. Jednak w naszych realiach jest to prawie niemożliwe. Aby zapewnić równe szanse wszystkim osobnikom, w grupy można łączyć prosięta o podobnej masie ciała i zbliżonym statusie zdrowotnym. Najważniejsze jest jednak unikanie zbytniego stłoczenia, ponieważ prowadzi ono do wzrostu poziomu agresji i kanibalizmu.
Priorytetowy charakter właściwej diety loch
Zbilansowana i właściwie dobrana dieta loch jest kluczem do osiągnięcia wysokiej przeżywalności prosiąt. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji stopniowego ograniczania ilości antybiotyków dodawanych do pasz oraz odchodzenia od farmakologicznych sposobów łagodzenia stresu i kłopotów zdrowotnych po odsadzeniu. Karmienie macior wysokiej jakości paszą przekłada się bezpośrednio na ilość produkowanej siary, od której pobrania zależy przeżywalność osesków. Jest też gwarancją dobrej kondycji, a w efekcie mniejszego brakowania i wydłużenia okresu użytkowania loch.