Pierwsze cztery tygodnie życia to okres, w którym prosięta wymagają szczególnej opieki. Nawet niewielkie zmiany temperatury czy sposobu żywienia przekładają się na gwałtowny wzrost ryzyka wystąpienia chorób, które prowadzą do charłactwa i śmierci osesków. Jeżeli prosię przeżyje, to nieprawidłowości zaistniałe w pierwszych tygodniach po urodzeniu odbijają się niekorzystnie na całym późniejszym rozwoju zwierzęcia.
Pierwszy okres krytyczny – perinatalny: od ok. siedmiu dni przed oproszeniem do siódmego dnia życia osesków
Okres perinatalny rozpoczyna się z chwilą wprowadzenia lochy do kojca porodowego, a kończy się siedem dni po wyproszeniu. Z punktu widzenia żywieniowego ważne jest, by okres przed porodem obejmował minimum siedem dni. Celem jest doprowadzenie do możliwie dużej produkcji wysokowartościowej siary. Badania wykazują, że wyniki odchowu prosiąt do siódmego dnia życia są ściśle związane właśnie z ilością pobranej siary.
Tylko dobrze karmiona locha jest w stanie wyprodukować odpowiednią ilość pokarmu. Siara jest niezbędna – dostarcza prosiętom potrzebną do przeżycia ilość energii, przeciwciała zapewniające bierną odporność na szereg chorób oraz czynniki wzrostu stymulujące rozwój układu pokarmowego. Przyjmuje się, że odpowiedni odchów prosiąt umożliwia ilość 250 g siary. Warto pamiętać, że poprzez proces żywienia możemy wpływać nie tylko na ilość, ale również na wartość pokarmową siary. Kluczową rolę w tym zakresie odgrywają frakcje, włókna i tłuszcze zawarte w paszy.
Dzięki odpowiedniemu żywieniu macior możemy zapobiegać zakażeniu prosiąt beztlenowcami. Optymalizując dietę loch w okresie okołoporodowym możemy skutecznie przeciwdziałać występowaniu dysbakteriozy, a zwłaszcza enterotoksemii prosiąt ssących. Przykładem takiego systemu żywienia jest BaControl.
Trzeba pamiętać, że w kojcu powinna panować temperatura min. 30°C. Należy także chronić prosięta przed przeciągami, które prowadzą do przyspieszonego wychładzania organizmu. Niebezpieczna jest również podwyższona wilgotność lub mokra ściółka – wilgotna skóra oddaje do otoczenia o 30% więcej ciepła niż sucha. Rutynowo należy podawać preparaty żelazowe i 1–3% glukozy (dootrzewnowo dla słabszych osobników).
Drugi okres krytyczny: od siódmego dnia życia do odsadzenia (3–4 tygodnia życia prosiąt)
Okres ten to szeroko pojęta protekcja matczyna – do trzeciego tygodnia życia głównym pokarmem prosiąt jest mleko lochy. Poza mlekiem należy im zapewnić także dostęp do czystej, wolnej od patogenów wody. Nawet przy miotach nie przekraczających 10 odchowywanych sztuk przez maciorę, zapotrzebowanie prosiąt na wodę jest wyższe niż ilość jaką pobierają one z mlekiem lochy. Zapotrzebowanie zależy głównie od temperatury otoczenia, ilości pobieranego mleka oraz masy ciała prosiąt. Najlepiej, aby prosięta ssące miały dostęp do dwóch źródeł wody – w miseczce na podłodze oraz z poidła smoczkowego. Temperatura wody nie powinna być niższa od 100C.
Konieczność dokarmiania prosiąt
Celowość dodatkowego dokarmiania prosiąt pojawia się zwłaszcza w przypadku licznych miotów. Zwiększenie pobrania paszy o każde 100 g na prosię przed odsadzeniem przynosi korzyść w postaci większych o 50 g przyrostów masy ciała prosięcia po odsadzeniu. Dlatego prosięta powinny być już od 5–7 dnia życia dokarmiane mieszanką dla prosiąt ssących. Jeszcze lepszym rozwiązaniem jest dokarmianie licznych miotów preparatami mlekozastępczymi. Wysokie pobranie paszy przed odsadzeniem przyśpiesza rozwój jelit i ma kluczowe znaczenie dla zdrowia i przyrostów wagi prosiąt.
Trzeci kluczowy okres krytyczny: odsadzenie
Odsadzenie to jeden z najbardziej stresujących momentów w życiu prosiąt. Zgodnie z przepisami Unii Europejskiej (Dyrektywa 2008/120/WE – minimalne normy ochrony świń), nie wolno odsadzać od lochy prosiąt, które mają mniej niż 28 dni. Wyjątkiem jest sytuacja, w której dochodzi do zagrożenia dobrostanu i zdrowia matki lub prosiąt.
W czwartym tygodniu życia zanika odporność bierna. Z kolei odporność czynna, wyrażona produkcją własnych przeciwciał, nie jest jeszcze znacząca. W efekcie pojawia się „luka immunologiczna” obejmująca trzeci kluczowy okres krytyczny.
Prosięta w dniu odsadzenia poddane są wielu stresom. Są przenoszone z kojca na odchowalnię i mieszane z prosiętami z innych miotów. Tracą wtedy miejsce w hierarchii zdobyte w okresie laktacji i zostają wystawione na nowe warunki środowiskowe. Kolejnym czynnikiem jest zmiana paszy – w dniu odsadzenia prosięta są zmuszone do drastycznej zmiany sposobu odżywiania (przejście z ciepłego mleka maciory na pasze suche).
Dodatkowo, prosięta nie są już stymulowane przez lochę do pobierania pokarmu 20–25 razy na dobę. Następuje zaburzenie procesów trawienia i wchłaniania składników pokarmowych, ponieważ układ trawienny prosiąt w tym okresie nadal przystosowany jest do trawienia składników mleka maciory. Prosięta po odsadzeniu nie są gotowe do efektywnego trawienia pasz roślinnych. Dlatego muszą być one oparte o łatwostrawne surowce pochodzenia mlecznego, zaś zboża powinny być poddane obróbce hydrotermicznej.
Zalecana temperatura otoczenia tuż po odsadzeniu to ok. 30°C. Bardzo niebezpieczna jest gwałtowna zmiana komfortu cieplnego. O ile to tylko możliwe, należy stosować model adaptacyjny: obniżać temperaturę stopniowo, np. o 1–2°C w odstępach tygodniowych.
Podawana w tym okresie pasza powinna być ukierunkowana na wspieranie procesów trawienia i wchłaniania składników pokarmowych, stymulować pobieranie pasz i rozwój korzystnej mikroflory przewodu pokarmowego, zapobiegać rozwojowi patogennej mikroflory przewodu pokarmowego oraz wspierać prawidłowe funkcjonowanie systemu odpornościowego.